Najważniejsza jest etyka języka

Język podlega ciągłym przeobrażeniom. Z czego to wynika?
- To proces złożony, znak czasów. Obecnie momożemy obserwować wiele tendencji, jedną z nich jest np. tendencja do skrótu, ekonomiczności języka, którym chcemy się coraz szybciej posługiwać. Na popularności zyskały obrazki – emotikony, które wyrażają wiele treści.

Dlaczego tak się dzieje?
- Piękno języka i jednocześnie czyjąś sprawność językową weryfikujemy po tym, jak wyrażamy nasze myśli. Jeśli nie potrafimy tego robić prawidłowo dochodzi między nami do nieporozumień, wychodzą tzw. szumy komunikacyjne i te rodzą konflikty międzyludzkie.

Tendencja do ekonomiczności to jedno, ale obserwujemy, że język staje się coraz bardziej brutalny, coraz więcej w nim agresji. Popularnym terminem w ostatnim czasie stała się tzw. „mowa nienawiści”.
- To prawda, chociaż termin ten nie do końca jest właściwie interpretowany. Odnosimy go do nienawiści, agresji, nietolerancji, rozumiany jest bardzo szeroko. Zdecydowanie węższe znaczenie ma to pojęcie w aktach prawnych. Na pewno obserwujemy też ekspansję stylu potocznego do języka oficjalnego. Po transformacji ustrojowej, przemianach społecznych, gospodarczych już w latach 90. ubiegłego wieku nasz język stał się mniej oficjalny, wzorcowy, a coraz więcej zaczęło pojawiać się w nim luzu – chodziło, żeby nie tworzyć między sobą niepotrzebnych barier, murów, żeby bardziej zaakcentować równość i skrócić dystans. Jednak w skrajnych przypadkach może prowadzić to do ubożenia polszczyzny. Kiedyś język piękny to był język zgodny z normą, harmonijny, on był przyjemny dla ucha, ludzie swego czasu z rozmowy uczynili rozrywkę intelektualną, natomiast dziś widzimy, że niekoniecznie o pięknie polszczyzny stanowi kategoria poprawności. Bardziej kierujemy się w stronę normy użytkowej niż normy wzorcowej.

A co z zapożyczeniami z języków obcych, które na stałe wpisały się do naszej mowy? To plus czy minus dla języka polskiego?
- Zapożyczenia to zjawisko bardzo złożone, spotykamy się z nimi odkąd mieliśmy kontakty z innymi narodami, a co za tym idzie z innymi językami. Słowa takie, jak "kościół", "miasto", "urząd", "apteka", "makijaż" to nie są polskie wyrazy, one weszły do polszczyzny na skutek różnych kontaktów międzynarodowych. Niektórych zapożyczeń nie unikniemy, ponieważ zmienia się nasza rzeczywistość, a język musi się do niej dostosować. Musimy nazywać "po imieniu" rzeczy, które nas otaczają. Jeśli zapożyczenia nie są stosowane w nadmiarze, jeżeli nie istnieją rodzime słowa, którymi możemy je zastąpić to uważam, że one tylko wzbogacają nasz język. Natomiast wypieranie rodzimych słów na każdym kroku, po tylko, żeby popisać się znajomością chociażby angielszczyzny chociażby jest zjawiskiem złym. Język polski jest bardzo piękny i ma cechy, które go wyróżniają. Nosówki „ę” i „ą” są naszymi cechami unikalnymi, żaden inny język na świecie na posiada tych dźwięków, tymczasem my robimy bardzo dużo, żeby je wyeliminować z użycia. A przecież dobrze jest mieć coś, czym różnimy się od innych.

Co podczas używania danego języka jest najważniejsze?
- Najważniejsza jest etyka języka, czyli nie tyle sama poprawność, co grzeczność językowa, szanowanie swojego rozmówcy. Wysłuchujmy innych do końca. Przede wszystkim nastawmy się na słuchanie, nie przerywajmy, wczuwajmy się w sytuację naszego rozmówcy. Jeśli ktoś nam opowiada o przykrych sytuacjach, które go spotykają nie chwalmy się w tym momencie, jak nam jest dobrze, albo też nie dołujmy go, jeśli on jest szczęśliwy, a nam akurat w życiu nie wszystko układa się pomyślnie. Bądźmy empatyczni, tolerancyjni, otwarci na dialog, słuchajmy argumentów, nie kierujmy się uprzedzeniami. Uważam, że przede wszystkim na tym powinniśmy się skoncentrować. Druga ważna rzecz to sprawność językowa, czyli wkładanie minimum wysiłku w to, aby w pełni oddać istotę naszych myśli. Moim zdaniem dopiero za etyką i sprawnością językową jest poprawność języka. Musimy umieć dostosowywać język, którym mówimy do naszych rozmówców. Nie chodzi o to, aby błyskać znajomością prawideł i obcobrzmiących słów, jeżeli nie będziemy rozumiani. Błędy zdarzają się wszystkim, ale mamy słowniki, poradniki, sięgajmy do nich, bo one do tego służą.

Co, my Polacy możemy zrobić, żeby rozwijać swoje umiejętności językowe?
- Przede wszystkim bardzo dużo rozmawiać ze sobą. Najlepiej smakuje i wychodzi rozmowa bezpośrednia, więc tą właśnie polecam. Polecam również czytanie dobrej literatury. W dobie relatywizmu wszystko jest dozwolone i wszystkie teksty traktowane są, jako jednakowo potrzebne i przydatne, a tak przecież nie jest. Miejmy dobre wzorce, no i szukajmy odpowiedzi na nurtujące nas pytania we właściwych źródłach.

Dbając o polszczyznę powinniśmy jednak unikać wulgaryzmów. Jak to jest w rzeczywistości? Przeklinamy częściej niż kiedyś, czy wręcz przeciwnie?
- Wydaje mi się, że wraz z tym, jak przybywa w naszym życiu stresu, jak to życie nabiera tempa, potrzebujemy więcej środków, żeby wyrazić naszą ekspresję, a wulgaryzmy pełnią między innymi taką rolę. Jeżeli nie są tylko przerywnikiem, ale służą wyrzuceniu z siebie czegoś negatywnego i nie urażają naszych rozmówców to nie są one, aż tak niebezpieczne. Niestety wulgaryzmów jest coraz więcej. Nawet w mediach pojawią się przekleństwa i dość agresywne sformułowania. Pamiętajmy, że wulgaryzmy nie są błędem językowym, natomiast na pewno nie wpływają pozytywnie na etykę języka. Jeżeli wulgaryzm służy ekspresji, nie jest przestępstwem jego użycie. Gorzej, jeżeli staje się dla nas po prostu przerywnikiem.

Dziękuję za rozmowę