W nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. w Warszawie wybuchło powstanie listopadowe rozpoczęte przez sprzysiężenie ppor. Piotra Wysockiego. Zasięgiem objęło tereny zaboru rosyjskiego. Wśród jego przyczyn wymienia się: łamanie konstytucji z 1815 r. przez Mikołaja I i rząd Królestwa Polskiego, rozwinięty system szpiegowski, ścisłą cenzurę, represje wobec tajnych związków. Bezpośrednim powodem była ogłoszona 18 i 19 listopada 1830 r. mobilizacja armii Królestwa, którą zamierzano użyć do stłumienia rewolucji na zachodzie Europy.
Sygnałem do rozpoczęcia działań miał być pożar starego budynku browaru na Solcu. Podpalenie to nie udało się. Zabrakło umówionego sygnału oznajmiającego początek akcji. Powstanie rozpoczął więc atak na Belweder i nieudana próba zamachu na wielkiego księcia Konstantego. Grupa 24 spiskowców, których potem nazwano belwederczykami, wpadła do rezydencji wielkiego księcia, by go pojmać. Ten zdołał się im wymknąć i ukryć. Spiskowcy z niczym opuścili Belweder.
W tym czasie Wysocki wraz z kilkoma zaprzysiężonymi przerwał w Szkole Podchorążych Piechoty zajęcia z taktyki, wezwał do uzbrojenia się i walki. Grupa 161 podchorążych opuściła mury szkoły. Wkrótce połączyła się z belwederczykami. Po krótkim starciu ze stacjonującymi w pobliżu oddziałami rosyjskimi, obawiając się odcięcia, powstańcy ruszyli w kierunku centrum miasta, do Arsenału. Po drodze spotkali kilku generałów, gł. weteranów wojen napoleońskich. Ofiarowywali im władzę, prosili o objęcie dowództwa nad powstaniem. Ci, sprzeciwiając się zrywowi, nawoływali do spokoju i rozejścia się. Swoją postawę przepłacili życiem. Z rąk powstańców zginęli generałowie: Maurycy Hauke, Stanisław Trębicki, Ignacy Blumer, Stanisław Potocki, Tomasz Jan Siemiątkowski, zastrzelony omyłkowo Józef Nowicki i płk Filip Nereusz Meciszewski.
Miejscem, które rozstrzygnęło o losach listopadowego zrywu był Arsenał. Uczestnicy sprzysiężenia zamierzali go zdobyć, ale sami nie byli tego w stanie dokonać. Z pomocą przyszedł im lud Warszawy, który spontanicznie rzucił się do Arsenału, rozebrał broń i wspomagając powstańców opanował w nocy śródmieście, w efekcie ratując powstanie. Następnego dnia o świcie Warszawa była wolna. Odtąd wydarzenia toczyły się już lawinowo, aż do upadku powstania w październiku 1831 r.
Ziemia Świętokrzyska była drugoplanowym terenem działań powstańczych, pełniąc głównie funkcję zaplecza. Dostarczała przede wszystkim broni (tu skupiał się przecież przemysł zbrojeniowy), a także żywności. Tu tworzyły się również jednostki wojskowe, które potem chwalebnie zapisały się na polach bitew.
W wydarzeniach 1830-1831 wzięło udział wiele wybitnych postaci związanych z regionem świętokrzyskim. W kolejną rocznicę wybuchu powstania listopadowego przedstawiamy powstańcze epizody, które były udziałem dziedziców tutejszych dóbr: Józefa Gołuchowskiego, Ignacego Humnickiego i hr. Gustawa Małachowskiego.
Józef Gołuchowski, filozof, osławiony profesor Uniwersytetu Wileńskiego, usunięty z niego na fali wydarzeń związanych z nadzorowanym przez Nowosilcowa procesem filomatów, filaretów i promienistych, od 1826 r. dziedzic dóbr Garbacz, na wieść o wybuchu powstania natychmiast pospieszył do Warszawy. Zjawił się w niej już w tydzień po nocy listopadowej. Wykorzystując swój autorytet starał się powstrzymać elity od udziału w rewolucji. Pierwsze kroki skierował do Joachima Lelewela, którego znał z czasów wileńskich. Próbował nakłonić go „by wpływem swoim hamował zapędy stronnictwa liberalnego”. Sam w tym celu wygłosił kilka prelekcji filozoficzno-politycznych, które wzbudziły zachwyt słuchaczy. Już po pierwszej prelekcji poproszono go, by codziennie wygłaszał mowy. Młodzież była spragniona jego nauk. Pokochała osławionego filozofa wydalonego niegdyś z „wilczym biletem” z Uniwersytetu Wileńskiego. Wg relacji Pawła Popiela nosiła go na rękach po Krakowskim Przedmieściu. Inny świadek tamtych wydarzeń wspominał, że woziła go saniami po mieście, wyprzęgnąwszy wprzód konie. Zawsze też witała go gromkimi brawami. Kiedy 23 lutego 1831 r. z okazji poświęcenia sztandarów „Za naszą wolność i waszą” Gołuchowski wygłosił okolicznościową mowę, młodzież urządziła mu owacje jako ofierze Nowosilcowa.
Ciąg dalszy jutro.
