Wczoraj prezentowaliśmy pierwszą część tej ciekawej biografii. Dziś ciąg dalszy.
Od momentu osiedlenia się w Garbaczu Gołuchowski prowadził typowo ziemiański tryb życia. Przez lata nie ruszał się ze wsi, nie licząc jego zaangażowania w czasie powstania listopadowego i trzech podróży zagranicznych. Najważniejszą z nich była roczna podróż po Europie odbyta z żoną. W jej trakcie Gołuchowski m.in. spotkał się ze swym mistrzem i przyjacielem, Schellingiem. Ten, w imieniu pruskiego monarchy ofiarował mu wówczas katedrę filozofii we Wrocławiu, a za trzy lata powołanie do Berlina. Gołuchowski nie chcąc pracował na obcej ziemi, odmówił. Wspominając później o tym Pawłowi Popielowi miał rzec, że „nigdy większego poświęcenia dla miłości swej ojczyzny nie zrobił”.
Choć przez lata Gołuchowski naukowo pracował jedynie doraźnie, nie zaprzestał rozmyślać i snuć rozważań filozoficznych. Wg relacji Pawła Popiela codziennie oddawał się kilkugodzinnej pracy umysłowej. Lubił ponoć udawać się do wąwozu pod wsią, siadywać na wielkim kamieniu i w ciszy dumać.
W ostatnim okresie życia wziął się do pisania zawieszonego przed laty dzieła pt. „Dumania nad najwyższymi zagadnieniami człowieka...”. Zamknąwszy się przed światem tworzył je przez 7 miesięcy, po 15 godzin dziennie. Już rano zabierał się do pracy, którą kończył w godzinach wieczornych, z przerwą na obiad. Spieszył się bardzo z pisaniem, jakby w jakiś dziwny, intuicyjny sposób przeczuwał zbliżającą się śmierć. Prowadził przy tym bardzo ascetyczny tryb życia. Mało jadał, sypiał na gołej ziemi. A za gabinet pracy służył mu dworski spichlerz.
Ledwie zakończył pisanie „Dumań”, a na zdrowiu zapadła jego żona. Gołuchowski nie odchodził od jej łóżka. Ale to nie ona, a on pierwszy zamknął oczy. Zmarł bezdzietnie, po krótkiej chorobie, opatrzony sakramentami świętymi, 22 listopada 1858 r. o godz. 8 rano w Garbaczu.
Tuż przed śmiercią kazał zwołać do siebie domowników i oficjalistów. Pożegnał się ze wszystkimi, udzielił im ostatnich rad. Kiedy chciano zasłonić okno, aby promienie nie raziły jego oczu, zabronił, mówiąc że chce się nimi jeszcze nacieszyć. Stefan Harassek, biograf Gołuchowskiego, pięknie napisał, że „nie umierał w gronie swych uczniów, opromieniony sławą wielkiego filozofa jak o tym marzył w młodości, ale w otoczeniu towarzyszy swej ciężkiej pracy na roli”.
10 dni później, 1 grudnia zgasła wdowa po Gołuchowskim, Magdalena. Oboje spoczęli w krypcie pod kaplicą Matki Bożej w kościele w Mominie.
Po śmierci Gołuchowskiego, jego siostrzeniec, Ksawery Jagniński ufundował wujowi tablicę pamiątkową wmurowaną w kościele w Mominie. Poza nią, niewiele jest pamiątek po przeszło 30-letnim pobycie znakomitego filozofa w naszych stronach. W Garbaczu nie ma śladu po gorzelni, przy której mieszkał. Nie dotrwało również do naszych czasów popiersie filozofa, które stało niegdyś na terenie parku dworskiego w Garbaczu. Po wojnie funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej uczynili z niego tarczę strzelniczą. Zniszczone i roztrzaskane zostało użyte potem do utwardzenia drogi. Nawet park dworski ze starodrzewem i stawami pamiętającymi dawne czasy, uległ znacznemu przekształceniu. Jedynie duży kamień pod Garbaczem, zwany przez miejscowych kapą i towarzysząca mu legenda przypominają współczesnym o pobycie wybitnego filozofa w naszych stronach. Jest jeszcze portret Gołuchowskiego namalowany na fasadzie jednego z budynków Wyższej Szkoły Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Św.
