Jak rozpoznać destrukcyjne zachowania w środowisku pracy? Gdzie szukać pomocy? Odpowiadamy.
Czym jest mobbing?
Kiedy możemy mówić o mobbingu? Oraz czym różni się on od mikroagresji? Definicję tego zjawiska znajdziemy m.in. w polskim kodeksie pracy:
Zgodnie z Art. 943 § 2 mobbing oznacza „działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników”.
Można zatem zauważyć, że mobbing zakłada przede wszystkim długotrwałe działania, nie zaś jednorazowe incydenty. Sama forma mobbingu może przybierać wiele odsłon. Od bezzasadnego podważania kompetencji pracownika, poprzez groźby utraty pracy, zastraszanie i wyśmiewanie, kończąc na agresji werbalnej i czynnej.
Czym jest mikroagresja?
Można powiedzieć, że mikroagresja jest zawoalowaną formą przemocy psychicznej, z powodu której osoba jej doświadczająca stopniowo traci poczucie własnej wartości. Najprościej mówiąc, jest to destrukcyjny sposób komunikacji.
„Po raz pierwszy termin mikroagresja pojawił się w badaniach afroamerykańskiego psychologa Chestera Pierce’a w 1970 r. kiedy zwrócił on uwagę na codzienne zniewagi, których doświadczał od białych, w tym swoich własnym studentów. Zacytujmy jedną z jego kluczowych wypowiedzi: „Zauważyłem na zajęciach, na których uczę, że po każdym wykładzie podchodził do mnie biały, a nie czarny student i mówił mi jak powinny być zorganizowane zajęcia. Jak ustawić krzesła, jak mam wykładać, jak organizować zajęcia”. Kiedy Pierce zaczął badać to zjawisko okazało się, że jego zasięg jest daleko większy niż tylko i wyłącznie uprzedzenia rasowe. Doświadczają go również kobiety, osoby LGBT, przedstawiciele mniejszości etnicznych czy w ogóle członkowie grup w jakiś sposób społecznie stygmatyzowanych”, napisał Jarosław Gibas, socjolog, autor publikacji z zakresu psychologii i socjologii oraz autor strony jaroslawgibas.com.
Mikroagresja i mobbing okiem psychologa
- W swojej praktyce mam do czynienia z osobami z województwa świętokrzyskiego, których dotyka zarówno problem mikroagresji, jak i mobbingu w środowisku pracy. Choć trzeba zaznaczyć, że ten pierwszy pojawia się zdecydowanie częściej i tak naprawdę może być trudny do wychwycenia, a tym bardziej do udowodnienia. Zachowania zaliczające się do tzw. mikroagresji, to chociażby uszczypliwe żarty, komentarze i przytyki, lekceważenie problemów i potrzeb pracownika, czy też umniejszanie jego osiągnięć. Jest to forma agresji pasywnej, czyli takiej, która wprawdzie nie jest bezpośrednią przemocą, czy znieważeniem, ale jednak wciąż odciska swoje piętno na psychice. Mobbing jest z kolei zjawiskiem długotrwałym, w pewnym sensie "łatwiejszym" i bardziej oczywistym do zauważenia – tłumaczy w rozmowie z Radiem Rekord kielecki psycholog, Katarzyna Oberda. - Każde z takich zachowań podnosi poziom stresu i negatywnie odbija się na psychice osoby doświadczającej mikroagresji.
Skala obu zjawisk jest nieznana
Jak wyjaśnia psycholog, nie ma żadnych oficjalnych statystyk, które określałyby dokładną skalę problemu nie tylko w województwie świętokrzyskim, ale również w całej Polsce. Przyczyną może być fakt, że takie zdarzenia trudno jest monitorować, a jeszcze trudniej udowodnić. Nie znaczy to jednak, że problem nie istnieje. Nawet dostępne dane mogą nie oddawać w pełni wymiaru tych zjawisk. A to z powodu tego, że wiele spraw mogących uchodzić za prześladowania w miejscu pracy nie jest nigdzie zgłaszanych.
O przybliżenie skali problemu poprosiliśmy Okręgowy Inspektorat Pracy w Kielcach.
- Do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Kielcach w 2021 roku wpłynęło 52 sprawy dotyczące mobbingu, co stanowiło 4,3 % wszystkich spraw interwencyjnych załatwionych przez inspektorów pracy. Od stycznia 2022 roku wpłynęło 23 sprawy podnoszących mobbing w pracy, w tym 14 od kobiet. 9 spraw do tej pory zostało załatwionych przez pisemne porady dotyczące mobbingu - przekazała Barbara Kaszycka z Okręgowego Inspektoratu Pracy w Kielcach.
- Niewątpliwie, ten problem dotyczy w równej mierze kobiet, jak i mężczyzn. Mówi się o tym, że to głównie kobiety padają ofiarami mobbingu i oczywiście jest to prawda, jednak trzeba pamiętać, że mężczyźni także doświadczają zarówno tego zjawiska, jak i mikroagresji. Nie brakuje osób obu płci zgłaszających takie problemy. Częściej z takimi zachowaniami spotkamy się w większych aglomeracjach miejskich, szczególnie w tych bardziej „zatłoczonych” miejscach pracy, tj. w większych przedsiębiorstwach. Choć tak po prawdzie i tutaj nie ma żadnej reguły, bo z mobbingiem można zetknąć się wszędzie – mówiła w rozmowie z reporterem Radia Rekord Katarzyna Oberda.
- Z doświadczenia wiem, że wiele osób nie decyduje się zawiadomić o takich zdarzeniach czy to organów ścigania, czy Inspekcji Pracy. Powodem jest to, że takim osobom trudno jest zgromadzić dowody, do tego dochodzi też strach przed ostracyzmem i utratą pracy. Trzeba też pamiętać, że mobbing w Polsce wciąż jest tematem tabu.
Pomoc dla ofiar mobbingu
W jaki sposób należy szukać pomocy, jeżeli czujemy, że doświadczamy mobbingu? Specjaliści podkreślają, że przede wszystkim nie należy milczeć.
„Gdy pojawią się pierwsze zachowania noszące znamiona mobbingu, należy o nich mówić swoim współpracownikom, przełożonym, osobom spoza pracy. Najgorsze dla ofiary, a najlepsze dla mobbera, jest milczenie – ono daje mu możliwość działania. Im więcej osób wie, tym większe prawdopodobieństwo, że zachowania ustaną, bądź osłabną. Dodatkowo nagłaśnianie sprawy dla ofiary oznacza możliwość otrzymania wsparcia od osób, które wiedzą, czego ona doświadcza, i zwiększa szansę, że jej uwierzą, a nie mobberowi, który będzie próbował przekonać innych, że to z ofiarą jest „coś nie tak”. Ważną reakcją jest też znalezienie wśród współpracowników osoby (lub osób), która będzie głównym wsparciem, najlepiej jeśli jest to pracownik z autorytetem, pozycją w firmie, z którym będą liczyć się inni”, czytamy w publikacji Państwowej Inspekcji Pracy pt. „Pracownik wobec mobbingu” (dostęp do całej treści publikacji tutaj).
Równie istotną kwestią w sytuacji doświadczania mobbingu, jest gromadzenie wszelkich dowodów w sprawie. Pomocne może być notowanie zdarzeń mobbingowych, cytatów, wypowiedzi, czy obecności ewentualnych świadków. To wszystko może stanowić ważny dowód, jeżeli ofiara zdecyduje się walczyć o swoje prawa.
„Pracownik, który czuje się ofiarą mobbingu, ma prawo złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy. Skarga nie może być anonimowa, bo zgodnie z przepisami, pozostanie bez rozpoznania. Zgłoszenie mobbingu może wiązać się z wizytą inspektora pracy w organizacji. Jeżeli pracownik wyrazi zgodę, by poruszyć jego sprawę otwarcie z pracodawcą, wówczas inspektor może podjąć na ten temat rozmowę, niemniej jednak w jego gestii nie leży orzekanie, czy mobbing wystąpił, czy nie i nakładanie z tego tytułu sankcji (to może zrobić tylko sąd). Jeżeli pracownik nie wyrazi zgody na ujawnienie jego danych podczas czynności kontrolnych, wówczas inspektor pracy może zasugerować wprowadzenie polityki antymobbingowej oraz zaproponować przeprowadzenie anonimowej ankiety wśród pracowników, która zbada ich narażenie na mobbing. Taka ankieta zawiera pytania dotyczące doświadczania zachowań mobbingowych, ich częstotliwości i charakteru. Wyniki w formie zbiorczej dostaje do informacji pracodawca, by mógł zorientować się, jak wygląda narażenie na mobbing w jego zakładzie pracy. Mogą one być pretekstem do rozmowy na temat niepokojących sytuacji w zakładzie pracy, ale również nie dają inspektorowi mocy władczej, by decyzją nakazową ukarać pracodawcę, bądź zmusić go do zaprzestania stosowania zachowań mobbingowych”, podaje publikacja Państwowej Inspekcji Pracy.
Dodatkowo Państwowa Inspekcja Pracy udziela porad prawnych w zakresie tematyki mobbingu oraz sposobów radzenia sobie z problemem. Warto dodać, że w kilku inspektoratach pracy – w tym również w Kielcach, zatrudnieni są psychologowie zajmujący się tematyką mobbingu, którzy mogą wesprzeć ofiary nim dotknięte swoją pomocą. Okręgowy Inspektorat Pracy w Kielcach zlokalizowany jest przy alei Tysiąclecia Państwa Polskiego 4.
