A cmentarze to wyjątkowe miejsca w naszej tradycji i kulturze. To miejsca, które od zawsze łączą i dzielą dwa światy: świat żywych i umarłych, strefę świecką i religijną, profanum i sacrum; stąd mówimy o mieście żywych i zmarłych, rozgraniczonym ogrodzeniem i bramą – metaforą przejścia do innego świata. Cmentarze, to w końcu miejsca pamięci i modlitwy za zmarłych, ale także miejsca, w których zapisana jest nasza historia, i to zarówno własna, rodzinna, jak i lokalna, regionalna i polska.
Od średniowiecza do XVIII w. chrześcijanie byli chowani na cmentarzach kościelnych, a znamienite osoby (duchowni, kolatorzy) w kryptach kościelnych. Za miastem grzebano ofiary epidemii, samobójców, włóczęgów, skazańców. Powszechny był lęk przed tzw. psim pochówkiem. Zwłoki starano się chować jak najbliżej kościoła. Z reguły grzebano je płytko, pod powierzchnią ziemi. Stąd też co jakiś czas zbielałe szczątki ludzkich szkieletów wybierano i umieszczano na ogół w dołach, które zalewano wapnem i gliną.
Dzisiejszy Ostrowiec Św. aż do początków XX w. leżał w obrębie trzech parafii: św. Michała Archanioła, św. Mikołaja w Szewnie i św. Stanisława BM w Denkowie. Przy tych kościołach parafialnych funkcjonowały cmentarze kościelne. Najstarszym z nich był cmentarz szewieński, XIII-wieczny. Cmentarze kościelne: ostrowiecki i denkowski powstały wraz z erygowaniem parafii, w XVII w. Ani na cmentarzu kościelnym w Szewnie ani przy kościele św. Michała nie dotrwały do naszych czasów dawne nagrobki. Zachował się natomiast jeden pomnik na cmentarzu kościelnym w Denkowie, Magdaleny z Wysockich Rogójskiej zmarłej w 1831 r.
Przepełnione cmentarze kościelne nierzadko stawały się ogniskiem epidemii, a w miastach dodatkowo uniemożliwiały rozwój przestrzenny. Od schyłku XVIII w. wprowadzano przepisy zabraniające pochówków przy kościołach. Cmentarze były odtąd lokowane na specjalnych obszarach, poza obrębem miejscowości lub na jej krańcach.
W 1798 r. został założony cmentarz grzebalny w Szewnie. W tym samym roku na gruntach hr. Jacka Małachowskiego urządzono cmentarz w Denkowie (ob. w Ostrowcu Św., przy ul. Ostrowieckiej). Pod koniec XVIII w. powstał cmentarz w Ostrowcu (ob. przy ul. Denkowskiej). Ulokowano go na wzniesieniu górującym nad miastem, ok. 500 m na północny-wschód od kościoła, przy drodze prowadzącej do Denkowa. Wszystkie te cmentarze grzebalne szybko zapełniły się pochówkami i były potem kilka razy powiększane. Choć od początku miały charakter wyznaniowy, rzymskokatolicki, chowano na nich także chrześcijan innych wyznań, w tym prawosławnych i protestantów. Żydzi, którzy do II wojny światowej stanowili dużą część mieszkańców Ostrowca mieli oczywiście swój cmentarz (kirkut).
W latach 30. XX w. w Denkowie został urządzony cmentarz dla tamtejszej nowo powstałej parafii polskokatolickiej. Pochowano na nim ok. 20 zmarłych, w tym Józefa Zdybiowskiego, inicjatora i założyciela w Denkowie kościoła polskokatolickiego. W latach 70. w związku z budową Nowego Zakładu Metalurgicznego cmentarz ten został zlikwidowany. Większość spoczywających tam zmarłych ekshumowano i pochowano na cmentarzu rzymskokatolickim w Denkowie. W dawnym miejscu pozostało jednak kilka pochówków.
W latach 60. w północno-zachodniej części Ostrowca Św., przy ul. Długiej został założony cmentarz komunalny, który obecnie jest największą miejską nekropolią.
Cmentarze ostrowieckie mają wielką wartość historyczną. Są doskonałym źródłem wiedzy o mieście, zapisem jego dziejów. Spotyka się tu ślady przeszłości kilku pokoleń ostrowczan, a także mieszkańców oddzielnych niegdyś miejscowości, które zostały włączone w XX w. do Ostrowca, jak również mieszkańców innych zakątków kraju, którzy z naszym miastem na stałe związali swoje życie i takich, którzy osiedli w nim na krótko, przebywając tu ze względów rodzinnych lub zawodowych.
Głównym źródłem wiedzy o zmarłych są inskrypcje. Pomimo skrótowej treści mówią wiele o tych, którzy odeszli. Zawierają imię i nazwisko zmarłej osoby, datę jej urodzenia i śmierci lub określenie wieku, czasami miejscowość, z której pochodziła i gdzie zmarła, nierzadko stan cywilny. Informują o pochodzeniu społecznym, podają rodzaj śmierci, zawód, wykształcenie, tytuł i piastowane stanowiska, udział w ważnych wydarzeniach, zaangażowanie w prace społeczne, przymioty, zwroty do Boga, fragmenty poezji lub pełne żalu słowa ułożone przez bliskich. Z inskrypcji nagrobnych możemy także odczytać fundatorów pomników.
Ciąg dalszy jutro.
