Wczoraj prezentowaliśmy pierwszą część artykułu.
http://swietokrzyskie.cozadzien.pl/ostrowiec/miasta-umarlych-cz-i/48216
Dziś ciąg dalszy.
Wielką wartość historyczną mają umieszczane na pomnikach rozmaite symbole związane ze zmarłymi oraz ich wizerunki (fotografie, medaliony).
Urządzane od schyłku XVIII w. cmentarze grzebalne oprócz tego, że były i są obrazem życia lokalnej społeczności, panteonem ludzi związanych z miejscowością, to szybko stały się także swoistymi galeriami sztuki na wolnym powietrzu. Zgodnie z przepisami, dzielono je na kwatery, wytyczano w ich obrębie aleje, w tym aleję główną, która w sposób symboliczny wyznaczała ostatnią drogę zmarłego do miejsca wiecznego spoczynku, obsadzano drzewami i krzewami. Wprowadzono pojęcie grobów stałych z nagrobkami i czasowych mogił ziemnych.
Najpopularniejszą formą pochówków były mogiły. Miały one formę nasypów ziemnych z krzyżami. Jako, że były nietrwałe, pojawiły się trwalsze płyty nagrobne, początkowo poziome, potem pionowe z inskrypcjami lub płaskorzeźbionymi dekoracjami, w końcu pomniki w formach rozbudowanych. Najbogatsi stawiali dla siebie i swoich bliskich grobowce rodzinne i mauzolea rodowe – kaplice, takie jak kaplica Kotkowskich w Denkowie czy Pietrzykowskich w Ostrowcu.
Nagrobki były robione z różnych materiałów – wszystko zależało od zasobności rodziny zmarłego. Szybko stały się odbiciem pozycji społecznej i aspiracji ludzi inicjujących ich budowę dla siebie i swoich bliskich.
Początkowo do budowy nagrobków używano tradycyjnych materiałów takich jak piaskowce, z których słynie ziemia świętokrzyska. Wśród zamożnych popularny był granit i marmur. Pomniki stawiano także z cegły i pokrywano tynkiem. W drugiej połowie XX w. szlachetne kamienie zostały wyparte przez nietrwałe lastryko. W ostatnich latach dominują pomniki z granitu.
Jako, że Ostrowiec i okolice słyną z tradycji hutniczych i ceramicznych, specyfiką naszych cmentarzy są stare nagrobki z elementami żeliwnymi i porcelanowymi inskrypcjami.
Większość pomników powstało w miejscowych zakładach, ale są też takie, które zostały wykonane w znanych z kunsztu kamieniarskiego warsztatach: kunowskich, radomskich, a nawet warszawskich. Swoim wyglądem i formą odzwierciedlają one kierunki panujące w sztuce, w architekturze.
Nagrobki zdobi mnóstwo symboli. Przypominają one żyjącym o znikomości, kruchości życia doczesnego, nieuchronności śmierci, ale także niosą nadzieję na życie wieczne. Najpopularniejszym symbolem jest krzyż, który oznacza męczeństwo Chrystusa, jak również nadzieję na odkupienie grzechów i zmartwychwstanie. Często spotykane na nagrobkach trupie czaszki, piszczele, klepsydry to symbole nieubłagalnego czasu. Złamane kolumny wskazują na kruchość życia; znajdują się na grobach osób zmarłych młodo. Obelisk symbolizuje nieśmiertelność zasług, pojawia się na pomnikach osób zasłużonych. Kotwica oznacza dotarcie do ostatniej przystani, z rozerwanym łańcuchem symbolizuje kres życia. Odwrócona latarnia lub pochodnia oznacza śmierć lub przejście duszy do następnego życia. Drzewo to symbol wieczności, odradzającego się życia, bluszcz – nieśmiertelności lub regeneracji, a liść palmy – męczeństwa.
Największą uwagę przykuwają na cmentarzach nagrobki figuralne. Ich centralne części stanowią rzeźby przedstawiające: anioły (Anioły Śmierci, Ciszy, Smutku), żałobnice – płaczki personifikujące żałobę, Matkę Bożą najczęściej Różańcową i Niepokalaną, Chrystusa przybierającego formę upadającego pod krzyżem, Zmartwychwstałego, modlącego się w Ogrójcu.
Nagrobki, zwłaszcza te pochodzące z XIX w. i I poł. XX w., wiele mówią o osobach zmarłych, jednocześnie zwracają uwagę użytym materiałem i formą. Są manifestacją pozycji zmarłego, świadectwem jego życia. Dla nas współczesnych stanowią wspaniałą formę przekazu o minionych czasach i osobach, których już z nami nie ma, bo jak pięknie powiedział ks. kardynał Stefan Wyszyński, Prymas Tysiąclecia „Gdy gaśnie pamięć ludzka, dalej mówią kamienie”.
